Hiện nay, trong hệ thống chính trị của Việt Nam, công đoàn là tổ chức chính trị- xã hội do giai cấp công nhân, người lao động tự nguyện thành lập. Công đoàn hoạt động dưới sự lãnh đạo của Đảng và theo quy định của Hiến pháp, Pháp luật.

Vai trò, vị trí của công đoàn được Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam quy định: “Công đoàn là tổ chức chính trị - xã hội của giai cấp công nhân và của người lao động cùng với cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội chăm lo và bảo vệ quyền lợi của các bộ, công nhân, viên chức và những người lao động khác; tham gia quản lý Nhà nước và xã hội, tham gia kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế; giáo dục cán bộ, công nhân, viên chức và những người lao động khác xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” 

Để phát huy vai trò của công đoàn trong quá trình tiến hành sự nghiệp cách mạng Việt Nam, bảo đảm quyền dân chủ và lợi ích của người lao động, Luật Công đoàn Việt Nam quy định chức năng, nhiệm vụ của Công đoàn như sau:

‒      Công đoàn đại diện và bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động; có trách nhiệm tham gia với Nhà nước phát triển sản xuất, giải quyết việc làm, cải thiện đời sống vật chất, tinh thần của người lao động.

‒      Công đoàn đại diện và tổ chức người lao động tham gia quản lý cơ quan, đơn vị, tổ chức, quản lý kinh tế- xã hội, quản lý Nhà nước; trong phạm vi chức năng của mình, thực hiện quyền kiểm tra, giám sát hoạt động của cơ quan, đơn vị, tổ chức theo quy định của pháp luật.

‒      Công đoàn có trách nhiệm tổ chức, giáo dục, động viên người lao động, phát huy vai trò làm chủ đất nước, thực hiện nghĩa vụ công dân, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

Tại nhiều trường đại học, công đoàn đã hoạt động rất hiệu quả, thể hiện đúng vai trò, vị trí, chức năng, nhiệm vụ của mình theo quy định của Hiến pháp, Pháp luật và hướng dẫn, chỉ đạo của Chính phủ, của Bộ Giáo dục đào tạo.

Về hoạt động của tổ chức công đoàn trong các trường Đại học, Điều 5 - Điều lệ trường Đại học được ban hành theo Quyết định số 153/2003/QĐ-TTg ngày 30-7-2003 của Thủ tướng Chính phủ quy định: “Các đoàn thể, tổ chức xã hội trong trường đại học hoạt động theo quy định của pháp luật và có trách nhiệm thực hiện mục tiêu, nguyên lý giáo dục của Luật giáo dục theo quy định của Luật giáo dục phù hợp với tôn chỉ mục đích, chức năng, nhiệm vụ của đoàn thể, tổ chức xã hội đã được xác định”. Đồng thời, công đoàn trong trường Đại học được thành lập và hoạt động dưới sự lãnh đạo của Đảng. “Tổ chức Đảng Cộng sản Việt Nam trong trường Đại học lãnh đạo nhà trường hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật, theo chức năng nhiệm vụ của tổ chức Đảng và chỉ thị, nghị quyết của Đảng”.

Như vậy, trong hệ thống chính trị của các trường Đại học, công đoàn được thành lập và hoạt động dưới sự lãnh đạo của Đảng, là tổ chức đại diện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của cán bộ, giáo viên, người lao động trong Nhà trường; tham gia quản lý chuyên môn, tham gia kiểm tra tất cả các lĩnh vực hoạt động của Nhà trường; tuyên truyền, giáo dục, động viên cán bộ, giáo viên phát huy quyền làm chủ đối với cơ quan và đất nước, thực hiện nghĩa vụ công dân, góp phần vào sự nghiệp giáo dục đào tạo của đất nước.